MAAKTAAL Taalontwikkeling door cultuureducatie
Hoe kan cultuureducatie bijdragen aan de taalontwikkeling van kinderen en jongeren?
Dit onderzoeken we met Maaktaal. Het gaat hierbij niet alleen om het technische aspect van taal, zoals een grotere woordenschat of een betere beheersing van grammatica, maar ook om lichaamstaal begrijpen, gevoelens uitdrukken en kunnen afstemmen op de ander.
Taal is namelijk bedoeld voor het aangaan van betekenisvolle relaties met anderen.
Onze visie op taal in het primair onderwijs
Voormalig onderwijsminister Dennis Wiersma maakte in 2022 bekend dat hij meer aandacht wil voor basisvaardigheden in het primair onderwijs, zoals rekenen en taal. Wij delen die doelstelling en stellen ook de vraag: wat wordt bedoeld met basisvaardigheden? Wat wordt verstaan onder taal?
Wij denken dat een bredere visie op taal nodig is die meer geworteld is in de alledaagse werkelijkheid en kinderen voorbereidt op een veranderende wereld. Die visie geven we samen met leerkrachten en kinderen vorm in Maaktaal.
Merel ten Elzen: “We proberen een leergemeenschap te maken”
Artikel
Merel ten Elzen is initiatiefnemer van Maaktaal en vertelt in dit stuk meer over het ontstaan en de bedoeling van het project.
Iedere woensdagochtend verzamelen kunstvakdocenten, kinderfilosofen en leerkrachten zich bij Daltonschool Reggewinde. Afwisselend op de locaties in Hellendoorn en Nijverdal is het Maaktaal-dag! Op deze dag krijgen de kinderen van groep 1 t/m 8 de hele dag, gedurende het hele schooljaar, kunst- en cultuuronderwijs dat iets te maken heeft met taal. Samen onderzoeken we hoe kunst en cultuur het taalonderwijs kunnen verrijken.
“Een paar losse kunstlessen zijn niet genoeg”
Artikel
“Mama, kom je langs bij de kijkdag van Maaktaal?” vroeg mijn dochter Noa meerdere keren. Die ochtend konden ouders eerst meekijken bij de Maaktaalles van hun kind. Daarna presenteerden de kinderen uit de verschillende groepen iets waaraan ze de afgelopen maanden hadden gewerkt. Sommige leerlingen zongen, anderen dansten, droegen een tekst voor of speelden toneel. De leerlingen, kunstvakdocenten én leerkrachten waren zo enthousiast en blij.
Zo ziet Maaktaal eruit
Maaktaal is een praktijkgericht onderzoekstraject dat plaatsvindt op scholen. Het vertrekt vanuit de vraag hoe cultuureducatie de taalontwikkeling kan stimuleren. Scholen die een vraag hebben die aansluit op dit thema, kunnen met Maaktaal aan de slag.
Daarnaast heeft Maaktaal een specifieke werkwijze. De leerkrachten van deelnemende scholen vormen samen met een aantal kunstvakdocenten en taalexperts een leergemeenschap. Gezamenlijk ontwikkelen zij lessen waarin kunst, cultuur en taal elkaar versterken. Het socratisch gesprek is een vast onderdeel van de leergemeenschap. Via deze gespreksmethode reflecteren de docenten op de lessen, om te onderzoeken welke effecten ze bij de leerlingen zagen. Op deze manier leren leerkrachten en docenten van elkaars expertise en scherpen ze hun observatievermogen aan.
Voorbeeld: Muziek is een taal
Zingen in een groep, dat moet je durven. Muziekdocent Fabian Wasterval probeert leerlingen het zelfvertrouwen te geven om hun stem te laten horen. Hij deinst er niet voor terug om zich in zijn lessen kwetsbaar op te stellen.
Als leerlingen zien dat het niet erg is om fouten te maken, durven ze zelf ook nieuwe dingen te proberen. Zo worden Fabians lessen meer dan zanglessen. “We werken aan zelfvertrouwen, zodat kinderen zich veilig voelen om hun gedachten onder woorden te brengen.”
Voorbeeld: Kleuren met gevoel
Als je aan een kind vraagt hoe het was op school, krijg je vaak basale antwoorden: “Het was leuk” of “Het was saai”. Om een betekenisvoller gesprek te voeren, kun je kinderen een handje helpen.
Kunstvakdocent Rosa Visser leert kinderen om precieze taal te gebruiken voor hun emoties. In haar lessen op Daltonschool Reggewinde gaan leerlingen aan de slag met creatieve schrijfopdrachten en kunstzinnige zelfportretten. Zo moedigt Rosa kinderen aan om nieuwe woorden te vinden voor wat ze voelen en meemaken.
Voorbeeld: Filosoferen met kleuters
Wat is een goede vriend? Wanneer noemen we iets ‘natuur’? Kinderfilosofen Paulien Hilbrink, Sanne van Niel en Sylvia van Ark laten kinderen nadenken over de betekenis van woorden.
In een van hun Maaktaal-lessen mochten alle kleuters een voorwerp zoeken dat bij ‘natuur’ hoort en een voorwerp dat daar niet bij hoort. Dat leverde prachtige gesprekken op én heel veel nieuwe vragen. Dat is het mooie van de filosofielessen: vragen worden niet beantwoord, maar behandeld.
Voorbeeld: Dansen met metaforen
Waarom ervaren we tijd zo verschillend? Duurt elke seconde echt even lang? En wat ís tijd eigenlijk? Om abstracte concepten zoals ‘tijd’ communiceerbaar te maken, gebruiken we vaak metaforen. We zeggen bijvoorbeeld dat de tijd kan vliegen of kruipen.
Als dansdocent weet Rosine dat zulke metaforen ten diepste belichaamd zijn. Daarom laat ze haar leerlingen aan den lijve ervaren wat het betekent als de tijd vliegt of kruipt.
Martijn Straathof: “Ik leerde letters voelen op schuurpapier”
Artikel
Muziekdocent Martijn Straathof, oprichter van Kunsteducatie Nederland en betrokken bij Maaktaal, weet als geen ander hoe bepalend je ervaringen met taalonderwijs kunnen zijn. Zelf kijkt hij terug op zijn schooltijd met gemengde gevoelens: “Taalonderwijs was voor mij echt niet leuk,” vertelt hij. “Ik kreeg altijd bijles, en dat maakte me onzeker. Je wordt eruit gehaald, voelt je anders dan de rest. Dat was pijnlijk.”
De kinderen riepen: “Dat hebben we bij Maaktaal geleerd”
Artikel
‘Creatieve schrijfopdrachten vinden kinderen meestal lastig. Het begin is vaak het moeilijkst. “Wat moet ik dan opschrijven?” Leerlingen staren vaak lang voor zich uit en komen niet verder dan een paar zinnen. Schrijven koppel ik het liefst aan lezen. Eerst lezen we een fragment meerdere keren en bespreken we de betekenissen van moeilijke woorden. Daarna richten we ons op de diepere lagen van de tekst.
“Yes, het is Maaktaaldag!”
Meriam de Kanter, schoolleider Daltonschool Reggewinde“Ik was bij een dansles voor de kleuters. De dansjuf en de kinderen dansten een verhaal. Een jongetje was zo onder de indruk van de dansjuf dat hij alleen maar met open mond naar haar bewegingen kon kijken. Als ik door de school loop en in de groepen kijk, dan zie ik kinderen die genieten van de lessen filosofie, dans, drama, beeldend en muziek. Ik hoor kinderen bij binnenkomst zeggen “Yes, het is Maaktaaldag”.
Op Daltonschool Reggewinde (Nijverdal/Hellendoorn) kregen kinderen van groep 1 t/m 8 elke woensdag, de hele dag, gedurende het hele schooljaar, kunst- en cultuuronderwijs gericht op taalontwikkeling in de breedste zin van het woord.
Interesse in Maaktaal?
Wij zijn een leergemeenschap en zoeken altijd naar nieuwe ideeën. Heb je vragen over Maaktaal of wil je met ons samenwerken?
Neem dan contact op met Vera Martens, Sr. Adviseur Cultuureducatie of vul het contactformulier in.
In de filosofieles maakten leerlingen ‘een veld van gedachten’
Artikel
‘We zaten in een kring. In het midden lag een groene bouwplaat van Lego. Alle kinderen hadden vijf legoblokjes gekregen. “Vandaag bouwen we een denkveld met elkaar”, kondigde ik aan. “Op dit veld gaan we onze gedachten bouwen. Als je een gedachte wilt delen, plaats je je blokje op het veld. Je vertelt wat je denkt en je legt uit waarom je je blokje op die plek plaatst.
Michiel Bos: “Een dialoog kan ook in een taal zonder woorden”
Artikel
‘Het was in de periode van Chinees Nieuwjaar. Ik vertelde een verhaal uit De reis van de wijze kat over een kat die de wereld wil begrijpen en een draakje dat de kat op weg helpt. Ik legde de kinderen uit dat in China de draak een teken van geluk is en vroeg ze: waar wens jij geluk voor?
In de dansles van Rosine Langbroek vliegt de tijd voorbij
Artikel
Hoe lang duurt één minuut? Zonder op de klok te kijken! Rosine Langbroek start haar les met een spel waarbij de leerlingen moeten inschatten hoe lang één minuut duurt. Zodra ze denken dat de minuut voorbij is, mogen ze opstaan.
Hoe mijn leerlingen leerden spreken met hun hele lichaam
Artikel
‘Het gebeurde na afloop van een les van onze stagiair. De kinderen blikken altijd terug: Hoe heb ik gewerkt? Waar ben ik tevreden over? Zou ik het de volgende keer anders aanpakken? Ook de leerkrachten vragen om feedback. Deze stagiair had moeite met consequent en streng zijn. “Welke tips kunnen we aan de juf geven?” vroeg ik de klas.
Fabian Wasterval: “Muziek is een taal die iedereen begrijpt”
Artikel
Muziekdocent Fabian Wasterval moedigt zijn leerlingen aan om ruimte in te nemen. “De wereld mag jou horen.”
Na het vwo wilde muziekdocent Fabian Wasterval studeren aan een muziekinstituut. Hij werkte hard voor zijn toelating, maar werd op het laatste moment afgewezen. Hij kon maar beter een andere carrière kiezen, was het advies. Dat was pijnlijk.
Kleuren met gevoel in de ontwerples van Rosa Visser
Artikel
Rosa Visser is kunstvakdocent en grafisch ontwerper. In haar Maaktaal-lessen ontwierpen de kinderen een kunstzinnig zelfportret.
“Als je aan een kind vraagt hoe het was op school, dan krijg je vaak basale antwoorden: ‘het was leuk’ of ‘het was saai’”, merkt kunstvakdocent Rosa Visser. “Of de antwoorden zijn heel beschrijvend: ik heb op een gele fiets gezeten en we gingen naar het voetbalveld, daar waren drie ballen.”
Tijdsinvestering en kosten
De school betaalt voor de lessen van de kunstvakdocenten en zorgt ervoor dat leerkrachten voldoende tijd hebben om betrokken te zijn bij het project.
Rijnbrink en haar samenwerkingspartners dragen de kosten voor de projectleiding, het onderzoekstraject en de communicatie. Deze financiering wordt mogelijk gemaakt door de regeling Cultuureducatie met Kwaliteit.
Maaktaal maken we samen!
In willekeurige volgorde.
Kunstvakdocenten: Rosa Visser, Jet Knoben, Yornik Onstenk, Deborah Griffioen, Michiel Bos, Rosine Langbroek, Gerard Aalbers, Fabian Westerval, Dylan Veerbeek, Jeny Kroese
Kinderfilosofen: Paulien Hilbrink, Sanne van Niel, Sylvia van Ark
Adviseur en opdrachtgever Rijnbrink: Vera Martens
Projectleider en filosoof: Lianne Tijhaar
Kunsteducatie Nederland: Martijn Straathof
Samenwerkingspartners:
Cultuurhuis ZINiN en Bibliotheek Nijverdal
Maaktaal wordt mogelijk gemaakt door:
